فن انعکاس در رواندرمانگری و مشاوره

فن انعکاس در رواندرمانگری و مشاوره

الف. انعکاس محتوا: مشاور با استفاده از این روش ـ به طور دقیق ـ آنچه را که مراجع گفته است دوباره براى خود او بازگو مى‏کند. مشاور نباید فقط آنچه را که مراجع گفته طوطى‏وار یا کلمه به کلمه بیان کند، بلکه مى‏باید گفتار را با درک و زبان خودش بازگو نماید:

به این فن، تکرار، بیان مجدد، نقل بیان، واگویى و پژواک نیز مى‏گویند. این فن فواید زیادى دربر دارد که مهم‏ترین آنها مى‏تواند فراهم کردن زمینه براى اعتماد مددجو به مشاور باشد. کوشش مشاور براى بیان مجدد مطالبِ خود و احساسى که مددجو در پى آن پیدا خواهد کرد سنگ‏بناى اصلى و مقدماتى براى اعتماد و اطمینان مددجو نسبت به فرایند درمان را فراهم خواهد ساخت. اگر درمانگر مطالب موردنظر خود را دوباره و با دقت و به روشنى شرح دهد، به مددجو کمک مى‏شود تا بداند مشاور به سخنان او گوش مى‏دهد و احساس خواهد کرد که مشاور مى‏کوشد تا گفته‏هاى او را بهتر بفهمد.

فایده دیگر که مى‏توان به آن اشاره کرد این است که انعکاس محتوا به مشاور فرصت مى‏دهد تا به واکنش‏هاى مراجعش بیشتر توجه کند و از طریق آن واکنش‏ها بیشتر به واقعیت پى ببرد. مشاور در مقام واگویى کلام و دیدگاه مراجع، منتظر واکنش آشکار او به صورت رد و یا تأیید مى‏باشد. این رد و یا تأیید ـ چنانچه مورد تأمّل و دقت‏نظر مشاور قرار گیرد ـ تا حد زیادى در رفع ابهام مؤثر است.

از دیگر فواید این فن، فرصتى است که به مشاور مى‏دهد تا نسبت به مطالب ویژه‏اى که در بیان مراجع آمده است نظر مجددى بیندازد؛ چراکه به تشخیص او این بخش از مطالب مى‏تواند در امر شناسایى و درمان مشکل مراجع دخیل باشد. بنابراین، تکه‏اى از کلام را تکرار مى‏کند تا بر بیان بیشتر آن بخش تأکید ورزد:

در پایان باید گفت: به طور کلى، یک مشاور براى انعکاس محتوا باید سه قاعده زیر را رعایت کند:

ـ بازگو کردن محتوا به شکلى کوتاه و مختصر و در رابطه با پیام کلیدى مراجع صورت گیرد.

ـ بازگو کردن به وسیله کلمات و واژه‏هاى خودِ مشاور صورت گیرد نه با استفاده از کلمات مراجع.

ـ زمان برخورد دادن در لحظاتى است که مراجع صحبت‏هاى خود را قطع مى‏کند و به نوعى نشان مى‏دهد که خواستار پاسخى از سوى مشاور است.

 

ب. انعکاس احساسات (باز تابش(

 بازآفرینى درک احساسات مراجع، یکى از مهم‏ترین مهارت‏هاى فرد است. این مهارت در عین شباهت با انعکاس محتوا، با آن نیز تفاوت دارد. از آن حیث شبیه انعکاس محتواست که در اینجا نیز اطلاعات به‏دست‏آمده از مراجع به خود او بازگردانده مى‏شود. اما در عین حال، تفاوتش با انعکاس محتوا روشن است؛ زیرا این مهارت با بازآفرینى احساسات هیجانى سر و کار دارد، در حالى که انعکاس محتوا معمولاً با اطلاعات و افکارى سر و کار دارد که محتواى آنچه را که مراجع مى‏گوید مى‏سازد. یک مشاور باتجربه، به طور مداوم احساسات مراجع خود را تشخیص داده، آنها را در زمان‏هاى مناسب به خود او برمى‏گرداند. اگر مراجعه‏کننده‏اى به نحوى شاداب و سرزنده صحبت کند و از سرخوشى‏هاى خود به دلیل موفقیت‏هایى که در زندگى کسب کرده، سخن بگوید و مشاور هرچند با دقت و دقیق، اما با لحنى یکنواخت و عارى از هرگونه هیجان پاسخ دهد، آن‏گاه جواب وى چندان همدلانه محسوب نخواهد شد. البته این بدان معنا نیست که مشاوران باید اداى مراجعه‏کنندگان خود را دربیاورند، بلکه بدین معناست که همدل بودن با مراجع، مستلزم‏ابرازاحساسات‏به‏گونه‏اى‏منطقى‏ومتناسب‏مى‏باشد.

گاهى اوقات، یک مراجع مستقیما به شما مى‏گوید که چه احساسى دارد، ولى در سایر موارد شما مى‏باید خودتان از خلال گوش کردن به صحبت‏هاى مراجع یا از راه توجه به رفتارهاى غیرکلامى او و یا گوش کردن به لحن صدایش به احساس وى پى ببرید. مشاور باید احساسات مراجع خویش را درک کرده و این فهم و درک خویش را به عمد و آگاهانه به او منتقل نماید. اجراى درست این فن، بخصوص در گفت‏وگوهاى اولیه، باعث مى‏شود تا زمینه براى تغییر در مددجو فراهم آید. همچنین مشاور با این روش مى‏تواند اعتماد و همکارى وى را نیز به خوبى جلب کند:

 

خلاصه کردن: 

گاهى براى مراجع لازم است که تأمّل نموده و به بازبینى مسیر طى‏شده بپردازد. این بررسى به کمک مهارت «خلاصه‏گویى» صورت مى‏پذیرد. خلاصه کردن با بازگویى محتواى گفتار تفاوت دارد؛ زیرا در خلاصه کردن باید اطلاعاتى را که مراجع در یک فاصله زمانى طولانى داده است کنار هم گذاشت و انعکاس داد. بازگویى مخصوص یک اظهارنظر است و خلاصه کردن مربوط به چندین اظهارنظر مى‏باشد. در خلاصه کردن، نکات اساسى بیانات مراجع در کنار هم جمع‏آورى مى‏شود و همچنین احتمال مى‏رود که احساسات بیان‏شده از سوى مراجع نیز مطرح گردد. این نکات به گونه‏اى ارائه مى‏گردد که مراجع قادر باشد تصویرى از آنچه بیان کرده است به دست آورد. خلاصه کردن به منظور فراهم آوردن زمینه تمرکز و ساختار جلسات گفت‏وگو مورد استفاده قرار مى‏گیرد. مشاوران خلاصه نمودن را با اهداف مشخص شدن موضوع اصلى، مرور فرایند انجام‏شده با هدف عینى و ملموس کردن میزان پیشرفت، و برگرداندن شخص از موضوعات نامربوط و غیرضرورى به موضوع اصلى به کار مى‏گیرند. خلاصه نمودن مى‏تواند در شروع جلسه گفت‏وگو به منظور پیگیرى کار، در اواسط جلسه در هنگامى که فرد در پریشانى و بى‏هدفى به سر مى‏برد و یا از تماس با مشکل اجتناب مى‏کند، و در پایان جلسه گفت‏وگو به منظور جمع‏بندى مطالب و پیشنهاد شروع حرکت براى جلسه بعدى مورد استفاده قرار گیرد.

 

 

میلاد آذرگون 

دانشجوی کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی

دانشگاه علوم و تحقیقات تهران